FRETILIN.Media

2010-2020: DECADE OF PEACE, STABILITY & DEVELOPMENT/DEKADA PAZ, ESTABILIDADE NO DEZENVOLVIMENTU

Media service of the FRETILIN party.
Servisu media partidu FRETILIN nian.

Contacts/contactus:

Deputadu Jose Teixeira
Tel. Mobile: +670 728 7080
Email: fretilin.media@gmail.com

Tuesday, October 26, 2010

DEKLARASAUN POLITIKA 25.10.2010



GOVERNU DE FACTO NIA GESTAUN AAT BA FUNDU MINA RAI RESULTA MONU KLASIFIKASAUN HUSI NUMERU 3 IHA 2008 TOO 10 IHA 2010

Husi Vice Xefi Bancada Deputado Sr. Francisco Branco

Sr. Presidenti,
Iha loron 28 Setembru 2010, bancada FRETILIN halo deeklarasaun politika kona ba proposta husi companhia ida  naran “Asian Champ Investments Ltd” (ACI) neebe hakarak:
1.     Ministra de facto autoriza sira foti Billaun1.2 Dolares husi osan fundu mina rai iha sira nia conta ida neebe “blokeadu” iha Hong Kong Shanghai Banking Corporation. 
2.     Tuir mai sira halo depositu nee sira promete atu adianta funan 7.5% (“advance”).
3.     Iha tinan ida tan sira sei pormete atu fo entrega fali osan $1.2 billoens ba estadu Timor-Leste nian.
4.     Sira fo ba Ministra de facto loron sanulu resin lima atu nia hatan.
Bancada FRETILIN kestiona tamba sa mak governu, liu husi Ministra Finansas la transparente kona ba kestaun ida nee no bancada FRETILIN suspeita katak nia hakarak duni subar aspectu ruma kona ba proposta ida nee.
Bancada FRETILIN hatama ba meza rekerimentu formal neebe ezigi Ministra Finansas entrega ba Parlamentu Nasional documentus hanesan tuir mai:
1.     Proposta husi companhia ACI kona ba sira nia proposta atu foti US$1.2 billoens husi ita nia fundu mina rai atu investe iha Shanghai Hong Kong Bank;
2.     Ministra nia carta haruka proposta ba Conselho Assesoria ba Investimentu Fundu Mina Rai nian (IBA) iha ingles;
3.     Relatoriu husi Conselho Assesoria ba Investimentu Fundu Mina Rai nian (IBA) iha ingles;
4.     Relatoriu husi BPA kona ba ACI.

Sr. Presidenti,
Tuir bancada FRETILIN assuntu ida nee mosu nudar teste boot ba governu de factu nian vontade politika kona ba transparensia iha gestaun fundu mina rai ita nia Povo nian.  Bancada FRETILIN hein resposta lalais husi Ministra Finansas maibe too agora seidauk simu informasaun ida.  Ministra Finansas mos seidauk halo comentariu ruma kona ba assuntu ida nee, ka atu esklarese assuntu ida nee.  Ema barak mak agora husu mak ida nee, “Subar saida”?
Hanesan ita hotu rona, semana liu ba, loron 20 Outubru 2010, Conselho Ministros halo desizaun kona ba esbosu proposta lei alterasaun ba lei fundu mina rai. 
Ita bele dehan katak porposta hirak neebe governu divulga, sei halo fraku ita nia sistema controle be fundu mina rai.  Proposta hanesan:
·      Hasai limite halo investimentu neebe risku hanesan “stockmarket” husi 10% ba 50%, no bele halo mos investimentu iha “real estate” ka “rai no uma”, no investimentu seluk neebe iha risku boot tebes;
·      Halo fraku obrigasaun iha lei fundu mina rai tuir neebe agora dadaun governu tenke explika ho detalhus tamba sa mak atu hasai osan boot liu rendimentu sustentavel;
·      Atu hatama gestor ka operador seluk neebe bele halo substituisaun ba BPA;
·      Alterasaun ba rekerimentu kona ba deklarasaun estrutura no bens ba Conselho Assesoria ba Investimentu.

Sr Presidenti,
Akontesimentu ho companhia Asian Champ Investments la too ba Ministra Finansas ida nee.  Nia hakarak halo fraku tan ba ita nia fundu mina rai nia sustentabilidade, transparencia no responsabilidade.  Nia no nia kolegas husi rai seluk hakarak halo sistema neebe primeiru governu constitusional no primeira legislatura aprova neebe iha tinan 2008 hetan klasifikasaun numeru 3 husi fundus nasionais hotu iha mundu tomak.
Iha 2008 Peterson Institute ba Dezenvolvimentu Ekonomiku neebe halo peskisa no klasifika fundus iha mundu, deklara katak tamba mekanismu transparensia, sustentabilidade no responsabilidade neebe vigora iha ita nia lei fundu mina rai, ita nia fundu sei numeru 3 diak liu iha mundu.
Kona ba kriteriu transparensia ita nia fundu mina rai sai numeru 2 iha mundu, diak liu Noruega nian, neebe rekonesidu nudar transparente no responsavel liu.
Maibe maluk sira, tamba governu de facto ida nee nia hahalok iha tinan tolu liu laran, Peterson Institute klasifika ita nia fundu ba numeru 10 iha mundu fali.  Sim, numeru 10, liliu tamba politizasaun ba fundu no nia sustentabilidade no transparensia monu makas.
Agora ita hotu bele hare katak proposta altera lei fundu mina rai sei halo mekanismu transparensia no sustentabilidade fraku liu.  Liliu, em ves de husik BPA ka Banco Central neebe independenti, sira hakarak lori kolega husi rai seluk mak halo gestaun ba fundu mina rai, ita nia Povo nian.  Agora dadaun, desde harii fundu, BPA, Timor oan mak halo gestaun ba fundu ida nee no hanesan ita hare kona ba kazu Asian Champ Investments sira mak trava proposta atu hanauk ita nia Povo nia osan.  Keta haluha ministra haruka ba Conselhu Investimentu Fundu nian, em ves de trava.  Se laos sira, maibe malai ruma neebe la iha interese nasional mak halo desizaun, ita hotu husu, resultadu bele oin seluk karik. 
Resultadu bele oin seluk liliu tamba investimentu barak neebe bele loke dalan ba ema bele hanauk ita nia Povo nia osan bele akontese, no ita sei la hatene too osan lakon ona.  Se mak la fiar katak ema bele nauk ita nia Povo nia osan entaun hare took ba rain Naruru neebe lakon sira nia fundu tomak tamba fiar malai sira mak atu kaer gestaun investimentu sira nia osan.
Se mak la fiar katak companhia investmentu neebe uluk ema fiar naran Lehman Brothers, no nia director principal Senhor ida naran Berni Madoff neebe hetan condenasaun ba comarca iha America ba tinan 150 tamba nia nauk no lakon investor nia osan iha montante US$64 billoens, dala sanulu boot liu ita nia fundu mina rai.
Coitadu ba ita nia Povo, se osan nee lakon hotu dalan ida deit.  Ital abele dehan katak sei la akontese tamba akontese ona ba rai balun neebe uluk riku, agora kiak tebes, hanesan Islandia neebe tata rai tamba sira nia bankus halo investimentu neebe risku liu no lakon sira nia riku soin hotu iha tinan 2008.  Agora sira prosesa sira nia Primeiru Ministru iha tempu bainhira sira nia bankus halimar no la halakon Povo nia osan.
Povo Timor-Leste tomak tenke preokupa, tamba sa mak ita nia fundu mina rai neebe uluk numeru 3 iha mundu monu ba too numeru 10.  Depois de mandatu Sr. Xanana nian hotu ita nia fundu sei monu too numeru 1000 karik?  Tempu too ona atu trava estragus neebe Sra Ministra Finansas de facto no nia belun husi rai seluk halo ba ita nia fundu nia credibilidade no seguransa ita nia Povo merese ba sira nia riku soin.

Obrigadu ba tempu.

No comments:

Post a Comment