INTERVENSAUN IHA DEBATE GENERALIDADE OGE 2012

SEXTA FEIRA, 11 NOVEMBRU 2011

XEFE BANCADA FRETILIN

DEPUTADO ANICETO GUTERRES: 

Sua Exelensia Sr. Xanana Gusmao,

Hau apresia no kongratula ita bot, ba ita bot nia afirmasoens hotu hahu’u kedas husi Sentru Konvensaun Dili 1-2 de Agostu liu ba, ne’ebe repete tan iha debate ne’e, horiseik , konaba gestaun iha Governu ida ne’e.

Nudar Chefe du Governu, itabot rekonhese iha duni problema iha gestaun ba osan povu nian no mentalidade, iha administrasaun publika, no agora buka meius atu hadia.

Ita bot nia afoirmasoens hirak ne’e mai konfirma saida mak ami husi FRETILIN preokupa, no koalia dala barak ona iha Parlamentu ne’e no iha fatin seluk, konaba gestaun, konaba inefisiensia iha gastus liga ho realidade konaba resultadus no inpaktu ba povu nian moris. Nudar politiku, hanesan mos gestores e desizores finanseirus publikus iha ne’ebe deit, ami nia preokupasaun ba despezas publikas mak ne’e, oin sa “gastar o minimo com o maximo proveitu e os melhores resultados”.

Maibe ita bot la rona, ka lakohi rona, karik tanba bainhira ami koalia ami temi ita bot nia Governu, hanesan Governu de faktu, no ami mak opozisaun de facto.

To’o ona ultimo anu mak ita bot rekonhese, I Hau la fiar katak iha fulan hira oin mai ita bot nia Governu bele konsege hadia problema gestaun ne’e enkuantu sei iha AMP nian laran. Tanba problema AMP nian maka hanesan Sr. Presidente Parlamentu temi “AMP ne’e hanesan dada na’an ten ne’e, ida-idak hakarak dada ba  nian parte. Sa tan ita liga problema mentalidade. Problema rekursus humanus, hau sura ho AND.

Ne’e mak ita nia situasaun konaba kapasidade institusional atu halo gestaun ba finansas publikas.

Iha situasaun hanesan ne’e ita agora hakarak komesa ona deve, ka halo tusan 33 milhoens tinan oin.

Maibe, Ita Tenke hare no tuir boas pratikas gestaun nian, rigor tekniku no rasionalidade ekonomika gestaun finanseira.

Kredores Internasionais, mercadus financeiro, sira la dun fo valor ba faktus konaba ta iha servisus saude diak ka lae, ita iha sistema transportes diak ka lae,ita iha infraestrutura sufciente ka la suficiente, nem taun pouco atu hatene ita nia ema kiak sei barak ka ouitoan, ita nia nivel da vida. Mas sira ne’e hotu, sira tau matan maka’s liu ka fo liu valor ba “performace” ka desempenhu teknika gestaun finansas publikas.

Katak, wainhira atu fo imprestimu sira hare liu ba performance, se diak sira fo, klaru ke ho kondisoens, se la diak la fo tanba sira tauk sira nia osan la fila fali, I se sira fo duni ho situasaun hanesan ne’e porke sira tenke tau kondisoens maka’as liu, por exemplu jurus bot liu tan.

Nune’e hau hakarak hatene, kredor ne’ebe hakarak fo deve ba ita, kondisoens saida? Se sira hakarak fo deve, karik la hatene ita nia kapasidade gestaun? Ka iha interese seluk?

Pergunta seluk mak ne’e. Husu deve 33milhoens ne’e nia sentidu saida? Nusa mak la 50 milhoens’ 100 milhoens ka sst? Ita atu aprende deve?

Se ita nia la toto, no sei hela 33 milhoens atu gasta ba 2012. Sei iha osan ne’ebe tau ba projetus MDG atu hari’I uma lima iha aldeia ida. Osan ne’e bot tetebes, no Governu tuir Diskursu loron rua liu ba atu halo uluk projetu pilotu iha 2012. Hau la komprende,  se atu halo deit projetu pilotu tenke tau kedas osan barbarak. Nusa mak la tranfere mai atu taka 33 milhoens ne’ebe Governu de facto sei presiza?